A cova de Lascaux é unha das máis importantes grutas ornamentadas paleolíticas polo número e a calidade estética das súas obras. É denominada ás veces como «a Capela Sixtina da arte parietal». As pinturas e as gravuras que garda non se poden datar con total precisión: a súa antigüidade é estimada arredor de 18.000 e 15.000 anos antes do presente, datación que se apoia nos estudos realizados sobre os obxectos descubertos na caverna, estando asociados ao Magdaleniense antigo, mais as últimas análises mostran que poderían remontar ao Solutrense, período que o precede.
A gruta está situada no Périgord, no concello (commune) de Montignac (Dordogne), a uns corenta quilómetros ao surueste de Périgueux.
Ábrese sobre a beira esquerda do río Vézère, nun outeiro calcáreo do Cretácico superior. Contrariamente a moitas outras cavernas da rexión, a de Lascaux é relativamente «seca». En efecto, unha capa de arxila impermeábel aíllaa de calquera infiltración de auga, impedindo novas formacións de concrecións calcáreas.
Foi descuberta o 12 de setembro de 1940, por catro adolescentes que andaban á busca do can dun deles: Marcel Ravidat, Jacques Marsal, Georges Agnel e Simon Coencas, que avisaron de contado ao seu antigo profesor, Léon Laval. O prehistoriador Henri Breuil, refuxiado na zona durante a ocupación nazi, foi o primeiro especialista que visitou Lascaux, o 21 de setembro de 1940, na compaña de Jean Bouyssonnie e André Cheynier. H. Breuil foi tamén o primeiro en autentificala, describila e estudala. Deseguido realizou os primeiros calcos desde fins de 1940, pasando varios meses in situ para analizar as obras, que atribuíu ao período perigordiano.
Logo de pasar varios anos en España, Portugal e mesmo na África do Sur, voltou en 1949, emprendendo de novo excavacións xunto con Séverin Blanc e Maurice Bourgon, ao pé da escena do pozo, onde agardaba atopar unha sepultura. O que sacou a luz foron puntas de azagaias, decoradas, feitas de corno de reno.
De 1952 a 1963, a petición de Breuil, foron efectuadas novos levantamentos, sobre 120 m², de calcos por André Glory, que contabilizaban un total de 1.433 representacións (hoxe están catalogadas 1.900).
Por esa mesma época, as representacións parietais foron tamén estudadas Annette Laming-Emperaire, André Leroi-Gourhan e, entre 1989 e 1999, por Norbert Aujoulat.
A cova foi clasificada entre os Monumentos históricos da Francia desde o mesmo ano da súa descuberta, o 27 de decembro de 1940.
En outubro de 1979 foi incluída no Patrimonio Mundial da UNESCO, xunto con outros sitios e grutas ornamentadas do val do Vézère.
A gruta de Lascaux é relativemente pequena: o conxunto dos corredores non sobrepasa os 250 m de longo, cun desnivel de arredor de 30 m. A parte decorada corresponde a un nivel superior, pois o inferior está clausurado pola presenza de dióxido de carbono.
A entrada actual corresponde coa entrada prehistórica.
Para facilidade de descrición, a cova está tradicionalmente subdividida nun certo número de zonas, denominadas salas ou corredores. Os nomes, imaxinarios, débense en parte a H. Breuil e fan, a miúdo referencia á arquitectura relixiosa:
Dúas fileiras de uros están encaradas entre si, dous dunha banda e tres doutra. Os dous uros do lado norte van acompañados dunha decena de cabalos e máis dun grande animal enigmático, pois ostenta dous trazos rectilíneos sobre a testa que lle gañaron o sobrenome de «unicornio». No lado sur hai tres grandes uros que flanquean a tres menores, pintados en vermello, así como seis pequenos cervos e mais o único oso da gruta, solapado no ventre dun uro e de difícil interpretación.
Achámonos aquí cunha escena, na que os diferentes elementos están relacionados uns cós outros, e non cunha xustaposición de animais ou de signos sobre a mesma parede, como é o máis frecuente no caso da arte paleolítica. Para A. Leroi-Gourhan, esta escena evoca probabelmente un episodio mitolóxico, cuxa significación é difícil de estabelecer .
A compañía propietaria de Lascaux lanzouse á realización dunha réplica dunha parte representativa da cova (Divertículo axial e Sala dos Touros). O proxecto foi parcialmente financiado pola venda do orixinal ao Estado en 1972. Parado en 1980, foi logo retomado polo departemento da Dordogne.
Unha dupla capa en formigón permitiu reproducir de xeito fiel a caverna orixinal. As obras parietais foron logo reproducidas por un equipo dirixido por M. Peytral.
Situado a 200 m do orixinal, o facsímil, bautizado como Lascaux II, inaugurouse no 18 de xullo de 1983. Outras reproducións de pinturas (friso dos cervos, bisontes adosados e a vaca negra da Nave, escena do Pozo) expóñense no parque do Thot, a uns quilómetros de Montignac.